Koku ve Hafıza İlişkisi: Esansların Anıları Canlandırma Gücü
12-07-2023
15:21
Kokular, kişilerin hafızalarına gerek anlık olarak gerek de arketipsel olarak yer aldıkları alan ile bir çeşit uyum içinde kodlanmaktadır. Bu nedenden bir arada yer alan ortam ve koku çiftleri birbirlerini hatırlatma ve insanın belleğini güçlendirmekte, ince detayları anımsamasına destek olacaktır. Örnek verecek olursak toplumsal travmaların ardından yaşamda kalmayı başaran ve literatürde “survivor” olarak da kodlanmış olan insanların ortak anlatıları içerisinde atmosferdeki koku geniş bir yerde bulunmaktadır. Koku gerek akılda kalıcı gerek de yönlendiricilerdir.
Bunun beraberinde, kokular kişiler tarafından kendilerine ait başka adlar ile değil de çoğunlukla kokuyu üreten veya hatırlatan objenin adı ile hatırlanmaktadırlar. Mesela günlük yaşamda sık sık telaffuz ettiğimiz taze ekmek kokusu, Hindistan cevizi kokusu ve kahve kokusu en iyi tanımlamalarıdır. Kokular nerede ise üstünde en az konuştuğumuz duyumuzdan bir tanesidir. Kokuların farkına varırız ama onları anlatmak ve üstünde konuşmak veya bir kokuyu başka bir sözcük ile isimlendirecek kadar üstünde düşünülmemiş olmak aslına bakılırsa çok ilginç bir durumdur. Bunun sebebi koku gerek evrimsel açıdan gerek de toplumsal açıdan en tesirli ve ciddi uyaranlardan bir tanesidir. Bu demektir ki, kokuları bize çağrışım yaptıran maddeler veya nesneler ile birlikte hatırlamanın başka bir fonksiyonu daha olabilir.
Bu hususta örnek verecek olursak çok bilindik, yaygın ve keskin bir koku olan kahve kokusunu baz alabiliriz. Kahve kokusunu söylediğimizde hemen hemen bütün kişilerin aklında dumanı tütmekte olan sıcak bir kahve canlanır. Bu durumda ya soğuk bir günü ya yorucu bir çalışma temposunun içinde verilen molayı veya yemeğin ardından dinlendiren bir sonu hatırlatır. Bu hatıraların nerede ise her biri kendi arasında başka çağrışımlara ait olmaktadır. Fakat kahve tüketmek, genel olarak insanın keyifli olduğu anlarda ve seçeneği doğrultusunda yaptığı bir iştir. Bu sebepten kahve kokusu aklımızda “hoş kokular” içerisinde gruplandırılmaktadır. Buna ek olarak yine herkesin aklında oldukça belirgin bir şekilde hatırlatan başka bir koku “hastane kokusu” olabilmektedir. Bu belirgin veya bir tek koku olmamaktadır, ilaç kokusu, plastik atıkların yeni ve sterilize edilmiş alkol ağırlıklı kokulardır. Fakat bu arzu ettiğimiz doğrultuda gerçekleşen bir duruma işaret etmediğinden dolayı kötü hatıraları anımsatacaktır.
İnsanların hafızasında yer edinen bazı esans kokuları da mevcuttur. Sevdiğiniz bir kişiden aldığınız esans kokusunu başka bir yerde duyumsadığınızda, aklınıza ilk olarak o kişi gelecektir. Bu duruma ters olarak hoşlanmadığınız bir kişiden aldığınız esans kokusunu başka bir ortamda aldığınızda bu ortamda bulunmak sizi mutlu etmeyecektir. Yaşamımızda yer alan bütün kokular gibi esanslarda koku hafızamızı büyük bir oranda etkilemektedir.